یزدفردا "علی آبادی :تسبیح نامـی آشنا به منظور ما ایرانی ها و مسلمانان دنیـا هست ولی نگاهی بـه این وسیله با ارزش معنوی خالی از لطف نیست .
در خبرهای امروز مطلبی را دیدیم با عنوان :
کارکرد تسبیح به منظور سیـاسیون ایران
در ایران سیـاست پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و حتی از مدل "تسبیح‌گردانی" چهره‌های سیـاسی هم نباید غافل بود!
اما به منظور اینکه از این مطلب نفعی هم نصیبمان شده باشد بد نیست نگاهی جامع بـه تسبیح و تاریخچه و انواع آن بیندازیم "
جناب علی اکبر علایی درون این رابطه پژوهشی ارزنده انجام داده اند کـه با هم مرور مـی کنیم "تَسبیح مجموعه‌ای از مـهره‌هایی گِرد از گل پخته یـا سنگهای رنگین هست که بـه رشته مـی‌کشند که تا بدان شمار سبحان‌گویی و دیگر ذکرها و وردها را نگاه دارند. درون قدیم تعداد مـهره‌های تسبیح، صد و یـا کمتر و بیشتر بود، و تسبیح‌های با هزار دانـه کـه «تسبیح هزاردانـه» نام داشت نیز ساخته مـی‌شد.
تسبیح از تراشیدن و شکل‌مواد گوناگونی درست مـی‌شود. از آن جمله‌است سنگهای کهربا، فیروزه، عقیق و خُماهان، و نیز گل پخته کـه گاه مانند خرمـهره لعاب داده‌شده‌است. همچنین برخی از تسبیح‌ها را از تراشیدن و تیله‌وار نمودن چوب سخت و تیره‌رنگ درخت بان یـا یُسر مـی‌سازند کـه گاه آنرا نقره‌کوب نیز مـی‌نمایند.
مـهره بلندتر و دانـه‌بزرگ تسبیح کـه هر دو انتهای نخ تسبیح را از آن بیرون کرده بـه هم گره مـی‌زنند شیخک نام دارد. بـه هر یک دیگر مـهره‌های تسبیح آخوندک هم مـی‌گویند.
به تسبیحی کـه مـهره‌های آن خال‌های گرد نزدیک بـه هم و غیر از رنگ خود مـهره داشته باشد تسبیح چشم‌بلبلی گفته مـی‌شود.
واژه‌شناسی
تسبیح بمعنی «سبحان الله» یـا سبحان الله گفتن هست چون تکبیر کـه الله اکبر و تحمـید کـه الحمدالله گفتن است. و آنچه اکنون بـه تسبیح مشـهور شده سُبحه هست که منظور از آن مـهره‌هاییست کـه عدد تسبیح را با آن مـی‌شمارند و کاربرد واژه تسبیح درون معنی مـهره‌های بـه رشته کشیده به منظور شمارش عدد تسبیحات و تحمـیدات و تکبیرات از غلط‌های مصطلح فارسی بـه حساب مـی‌آید کـه در اثر رواج و کاربرد زیـاد، استعمال آن بـه معنی سبحه مجاز گشته‌است. چنانکه درون ابیـات زیر از شاعران ایرانی و عرب از تسبیح معنای امروزی استنباط مـی‌شود.قائم مقام ثانی گوید:
زاهد چه بلائی تو کـه این دانـه تسبیح از دست تو بـه گریزد
صائب تبریزی گوید:
منـه زنـهار دل بر مـهلت صد ساله دنیـا کـه آخر مـی‌شود چندان کـه یک تسبیح گردانی
حافظ گوید:
رشته تسبیح اگر بگسست معذورم بدار دستم اندر دامن ساقی سیمـین ساق بود
ابو نواس شاعر معروف عرب گوید: مراحل درست دانه های تسبیح با منجوق «التسابیح فی ذراعی و المصحف….» و در این بیت کلمـه تسابیح جمع تسبیح بـه همـین معنی استعمال شده‌است
افسانـه پیدایش تسبیح و پیشینـه آن
یک تسبیح صددانـه از جنس سنگ عقیق سرخ با تقسیم‌های (آخوندک) ۳۳تایی.
تسبیح درون ادیـان دیگر
قطع نظر از اینکه تسبیح را بشر آغازین بصورت طوق و به منظور زینت از مـهره‌های مختلف بکار مـی‌برده، بطور کلی تسبیح از دوران مسیحیت پیدا شده و مسیحیـان تسبیح‌های طویلی را کـه از انتهای آن صلیب مـی‌آویختند بـه گردن مـی‌آویختند. استفاده تسبیح درون ابتدا حکم زینت را داشته و برای جنس دانـه‌های این تسبیح از همـه چیز استفاده مـی‌کرده‌اند کـه اغلب آنـها شیشـه‌ای بوده بعدها کشیش‌های نستورین کـه در شرق مـی‌زیستند از آن به منظور ذکر اوراد استفاده د
و بعضی از کاتولیکها نیز بهمـین منظور آنرا بکار مـی‌بردند. اما پروتستانـها هیچوقت بدین شکل از تسبیح استفاده ند و حتی استعمال آنرا بدان منظور منفور مـی‌دانند زیرا مـی‌گویند درون کتاب خدا راجع بآن اشاره‌ای نرفته و بطور کلیـانی را کـه از تسبیح بـه منظور دینی استفاده مـی‌د نکوهیده و به اوهام‌پرستی و خرافات متهم کرده‌اند. زیرا بر این باورند کـه عیسی تقلید و اوهام‌پرستی را منع مـی‌کند و کاربرد تسبیح و امثالهم را از احکام مردم حساب مـی‌کند نـه از احکام خدا. «آنگاه کـه کاتبان و فریسیـان اورشلیم نزد عیسی آمده گفتند، چرا شاگردان تو از تقلید مشایخ تجاوز مـی‌نمایند، او درون جواب گفت، شما نیز بـه تقلید خویش از حکم خدا چرا تجاوز مـی‌کنید سپس عبادت را عبث مـی‌کنند زیرا کـه احکام مردم را بـه منزلهٔ فرائض تعلیم مـی‌دهند.».
تقسیم‌بندی کلی تسبیح
برای دانستن انواع و اقسام تسبیح حتما تقسیم‌بندی‌های درباره آن بـه ترتیب زیر انجام داد:
الف - تقسیم‌بندی از لحاظ ساختار.
ب - تقسیم‌بندی از لحاظ تعداد دانـه.
ج - تقسیم‌بندی از لحاظ طرز ساخت و کارکرد.
د - تقسیم‌بندی از لحاظ نوع جنس دانـه.
هـ - تقسیم‌بندی از لحاظ کشورهای سازنده.
و - تقسیم‌بندی از لحاظ شکل دانـه.
شكل 1 : مقایسه دوسر تسبیح كه یكی دو منگوله ای و دیگری یك منگوله ای است
شكل2 : یك عدد تسبیح 34 تائی نقره كوب با عدسك های كروی و ریز
الف - تقسیم بندی از لحاظ ساختمان
1ـ سر تسبیح كه منگوله ایست و اغلب به منظور زینت درون تسبیح های گران قیمت با منجوق هایی از جنس خود تسبیح و یـا گاهگاهی از سنگ های قیمتی بافته مـی شود و خود منگوله نیزاکثراً زربفت مـی باشد بر مرغوبیت تسبیح مـی افزاید. سر تسبیح ها اصولاً یك منگولیست ولی گاهی سر تسبیح های گران قیمت مـی باشد مـی توان یـافت و در این نوع سر تسبیح های دو منگوله از یكرشته منشعب مـی شود. (شكل1)
2ـ شیخك ها عموماً از جنس خود دانـه های تسبیح مـیباشند و در هر تسبیحی شیخك بـه كار مـیبرند و تسبیح های دو شیخكی بندرت یـافت مـی شود. ساختمان شیخك ها از دانـه های خود تسبیح بـه مراتب بزرگترند ، و اخیراً نیز ابتكاراتی درون ساختن شیخك های تسبیح های جدید بـه كار مـی برند و عدسی های بسیـار كوچك محدب و ذره بینی با فیلمـهای مثبت مـیكرونی كه از اماكن مقدس برداشته شده درون داخل شیخك كار مـی گذارند.
3ـ دانـه ها ـ دانـه های تسبیح كه قسمت اصلی را تشكیل مـی دهند و تعداد و اقسام آن بـه تقسیم بندی احتیـاج دارد كه درون قسمتهای بعدی بـه شرح آن مـی پردازیم.
4 ـ عدسك ـ تعداد عدسکها دو که تا مـی باشد و تسبیح را بـه سه قسمت اصلی تقسیم مـی كند و جنس آنـها نیز از جنس خود دانـه های تسبیح مـی باشد. عدسك ها كه از اسمشان نیز بر مـی آید اكثراً بـه شكل دانـه های عدس مـی باشند ولی درون بعضی تسبیح ها بـه شكل خود دانـه های تسبیح ولی بسیـار ریز درست مـی كنند.(شكل2)
ب ـ تقسیم بندی از لحاظ تعداد دانـه‌ها
1ـ تسیبح 25 دانـه ای كه بـه چهار یكه معروف هست و اخیراً بسیـار جنبه تفننی پیدا كرده و اغلب جنس دانـه های آن از كائوچو و یـا چوبهای سخت بوده و از لحاظ ساختمان نسبت بـه سایر تسبیح ها دانـه های این نوع تسبیح درست تر مـیباشد.
2ـ تسبیح سی و چهار دانـه ای كه تسبیح اصلی (تسبیح اولیـه كه به منظور شمارش 34 سبحان الله بكار مـیرفته) مـی باشد و اغلب جنس دانـه های آن از گل قبرهای اماكن متبر كه مـی باشد كه با قالب گیری ساخته مـی شود.
3ـ تسبیح صد دانـه ای كه تسبیح فعلی هست و بوسیله دو عدسك بـه سه قسمت تقسیم مـی شود. دو قسمت 33 دانـه ایست كه طرفین قسمت 34 دانـه ای قرار دارد و معمولاً یك قسمت به منظور تحمـید (حمد گفتن) و دیگری به منظور تهلیل (لا الله الا الله گفتن) یـا تكبیر (الله اكبر گفتن) و قسمت وسط به منظور تسبیح (سبحان الله گفتن) بكار مـی رود.
4ـ تسبیح هزار دانـه ای كه بـه تسبیح ذكر معروف هست و اهل ذكر و مخصوصاً دراویش از آن به منظور ذكر استفاده مـی كنند و استعمال آن دلیل كثرت زهد وتقوی مـیباشد چنانكه شیخ اجل فرماید:
ای طبل بلند بانگ و در باطن هیچ بی توشـه چه تدبیر كنی وقت بسیچ
روی طمع از خلق بپیچ ار مردی تسبیح هزار دانـه بر دست مپیچ(نپیچ)
چنس دانـه های این تسبیح نیز از جنس تسبیح های 100 دانـه ای و 34 دانـه ای مـی باشد.
ج ـ تقسیم بندی از لحاظ طرز ساخت
1ـ تراش و برش ـ درون این نوع تسبیح سازی، دانـه های تسبیح را بـه طرز تراش درست مـی كنند و عموماً از سنگ های قیمتی و گاهی از صدف و استخوان و چوب نیز به منظور این امر استفاده مـی كنند.
2ـ قالب گیری ، درون این نوع تسبیح چنانكه گفته شد از خاك اماكن متبركه و به طرز ریخته گری و قالب گیری دانـه‌های تسبیح را درست مـی كنند.
د ـ تقسیم بندی از لحاظ نوع جنس
این قسمت نیز بـه دو قسمت دریـایی و زمـینی تقسیم مـی شود:
1ـ دریـایی ـ مواد اولیـه تسبیح های دریـایی منشأ دریـایی دارد و طرز ساختشان اكثراً بـه سبك تراشكاری است. تسبیح های دریـایی نیز بـه سه قسمت عمده تقسیم مـی شود:
الف ـ سنگ ها – از سنگ های دریـایی با تراشكاری دانـه های تسبیح درست مـی كنند.
ب ـ گیـاهان ـ از گیـاهان دریـایی مانند مرجانـها و ستاره
دریـایی بوسیله تراش تسبیح های نسبتاً گران قیمت تهیـه مـی كنند و دیگر اینكه از مغز كشكولهای دراویش كه منشأ دریـایی دارد نیز تسبیح هایی مـی تراشند.
2ـ زمـینی ـ تسبیح های زمـینی همـه منشأ زمـینی دارند یعنی مواد اولیـه دانـه های آنـها از مواد سطح زمـین تشكیل مـی یـابد. تسبیح های زمـینی بـه چهار قسمت تقسیم مـی شوند :
الف ـ گیـاهان ـ درون قسمت گیـاهان معمولاً از صمغ ها و رنگهای تسبیح های مـی سازند كه بـه تسبیح های بلورین معروفند و دیگر از چوب درختانی سخت و خوشبو كه رنگهای خوبی نیز دارند تسبیح های بـه سبك تراش ساخته اند و از یُسر كه دانـه های خوشبو دارد نیز مـی سازند.
ب – خاك وفلزات – چنانكه گفته شد بسبك ریخته گری از خاك تسبیح درست مـیكنند كه معمولاً به منظور قرص بودن، بـه گل این تسبیحات براده های ریز فلزات را اضافه مـی كنند از خود فلزات نیز بـه سبك تراش و قالب گیری تسبیح هایی مـی ساخته اند.
ج – حیوانات زمـینی – از استخوان حیوانات زمـینی مانند عاج فیل و استخوان شتر تسبیح ها یی بسبك تراش درست مـی كرداند. و همچنین از شاخ بعضی از حیوانات مخصوصاً شاخ گوزن كه گرانقیمت تر مـی باشد.
د – سنگها – از سنگهای قیمتی چون عقیق كه یك قسمت كوارتز بی شكل و به رنگهای مختلف سرخ و آلبالوئی مـی باشد و از یشم كه یك نوع كوارتز مـی باشد و به رنگهای سفید و كبود و سبز تیره یـافت مـی شوند و از شبق نیز درست مـی كنند و از یـاقوت و زمرد نیز درست كرده اند و از یك نوع سنگ نیز هندیـها تسبیح هایی درست كرده اند كه بـه عین الهره (چشم گربه) معروفست.
هـ - تقسیم بندی از لحاظ كشورهای سازنده و شـهرهایی كه درون آنجا تسبیح ساخته مـی شود با ذكر جنس و سبك هر یك
1 – ایران – شـهرهای ایران كه درون آن تسبیح مـی سازند عبارتند از:
الف – كرمانشاه – درون كرمانشاه تسبیح های گِلی خوب درست مـی كردند، این شـهر از لحاظ بـه عمل آوردن گِل تسبیح سر آمد سایر شـهرهای ایران بوده است.
ب – مشـهد – درون مشـهد بـه علت اینكه شـهر مقدسی هست و زائرین بسیـار دارد تسبیح سازی نسبت بـه سایر شـهرها رواج بیشتری دارد ولی تسبیح های خوبی درون آنجا درست نمـی كنند زیرا دانـه های آن بعلت خوب بعمل نیـاوردن گِل آن همـه شكننده مـی باشند.
ج – جوین – درون جوین تسبیح های بسیـار عالی درست مـی كردند كه بـه تسبیح های علیمرادی معروفند. درون عباس آباد و سبزوار و بطور كلی درون تمام شـهر های استان مشـهد تسبیح درست مـی كنند.
2 – كشورهای خارجی:
1 – آلمان – درون آلمان تسبیح هایی از چوب سندل كه درختی هست سخت و در هند بسیـار مـیروید و از صمغ یسرها درست مـی كردند.
تسبیح های صمغی را كهربایی مـی گفتند، چون اینگونـه تسبیح ها درون اثر مالش و گرداندن درون دست، الكتریسیته مالشی درون خود ذخیره مـی كردند و خاصیت جذب و دفع چیزهای بسیـار سبك چون قطعه كاغذ و مخصوصاً كاه درون آنـها پیدا مـی شد از این جهت بـه تسبیح های كهربایی معروف شده و این نوع تسبیح ها نیز بر دو قسمند یك قسم كه آتش گیرند و بآنـها بارقه مـی گویند و نوع دیگر كه آتشگیر نیست و بآب حیـات موسومند.
2 – چین – درون چین از حدید و نقره و طلا تسبیح هایی مـی ساختند و تسبیح های چینی اكثراً فلزی بوده و نوعی از آنـها را حدید سینی (چینی) مـی گفتند و ضمناً درون چین تسبیح های گلی (از رس چین) درست كرده و روی آنـها مـینا كاری مـی كردند كه از لحاظ هنری ارزش بسیـاری دارد. (شكل3) و از ابتكارات هنری چینیـها بـه شمار مـی رود.
3- تركیـه – درون استانبول تسبیح هایی درست مـی كردند كه جنس آنـها استخوانی بوده و تمام تسبیح های ساخت تركیـه بـه تسبیح های استخوانی معروفست و بسیـار خوشتراش و گرانقیمت مـیباشد و اغلب از عاج و شاخ و شیر ماهی مـی تراشیدند.
4 – افغانستان – درون افغانستان تسبیح های معروف شاه مقصودی درست مـیكردند (شكل4) كه بـه تسبیح های پادزهری نیز معروف مـی باشد كه برنگ سبز روشن است.
(و بدینجهت هست كه رنگهای سبز روشن را پادزهری گویند)، و چون جنس سنگهای این تسبیح طوری بوده كه زهركش بوده بدانجهت بـه تسبیح های پادزهری (ضدزهری) معروف گردیده اند.
5 – هندوستان – درون هندوستان اغلب تسبیح های چوبی درست مـی كردند و ساختن تسبیح از چوب از كارهای هندیـان هست و چون سندل و آبنوس درون هندوستان پرورش مـیافت این امر باعث گردید كه هندیـان از چوب های سندل و آبنوس تسبیح بسازند، گذشته از اینـها درون هندوستان تسبیح هایی از عقیق نیز مـی ساختند كه بسیـار خوش تراش بودند. (شكل5) و تسبیح های دیگری نیز درست مـی كرده اند كه هفت مـهره و دل ربا و دهنـه فرنگ از آن جمله اند.
6 – یمن درون تسبیح های عقیق بسیـار عالی و خوشتراش مـی ساختند كه بـه تسبیح های یمانی معروفند.
و - تقسیم بندی از لحاظ شكل دانـه:
1- دوكی – دوكی‌ها عموماً بوسیله تراش درست مـیشوند.
2- خرمایی یـا سنجدی – این نوع تسبیح ها دانـه هایی بشكل دانـه های سنجد یـا خرما دارند و اغلب جنس آنـها از چوب هست و دانـه های بسیـار درشتی دارند.
3- كروی – كروی ها همـیشـه بسبك ریخته گری درست مـی شوند زیرا بشكل كره و مدور بسیـار مشكل مـیباشند.
مرغوبیت – مرغوبیت تسبیح ها را مـی توان درون جور بودن و یكدست بودن دانـه‌ها خلاصه كرد. تسبیح های مرغوب شاه مقصود رنگ های یكنواخت دارند و نا مرغوب آنـها دارای رگه و لكه مـی باشد.
در تسبیح های استخوانی كه بسبك تراش درست مـی شوند مرغوبیتشان درون تراش خوب و دانـه های یك اندازه مـی باشد.
تسبیح های گلی و ریخته گری گران قیمت نیز بـه دو دسته معروف كار عبدالله و كار سید تقسیم مـی شوند كه كار عبدالله را بعضی بهتر مـی دانند و مرغوبیت این تسبیح ها بستگی بـه دوام و قرص بودن دارد كه بوسیله مخلوط كردن گل تسبیح با براده های بعضی فلزات (مخصوصاً درون تسبیح های گلی گران قیمت از براده های طلا استفاده مـی كنند) و خوب بعمل آوردن گل تأمـین مـی گردد. تسبیح‌هایی هم هست كه بـه تسبیح های نقره كوب معروفند و جنس دائه های مرغوب آنـها از یسراست و بر روی این دانـه‌ها از مـیخ های كوچك نقره به منظور زینت استفاده كرده‌اند (شكلهای 7 و 8) كه مرغوبیت آنـها بستگی بـه جنس نقره نیز دارد.
گفته مـی شود قرار هست نام «تسبیح الرحمن» تحت عنوان گرانترین تسبیح جهان طی چند روز آیند وارد کتاب رکوردهای «گینس» شود.
این هنرمند لبنانی با استفاده از این 16 هزار مروارید و یـاقوت، اسماء الله (نام های خداوند متعال) را نوشته است. ساخت این تسبیح بیش از دو سال زمان و تحقیقاتی علمـی نیز پیش از ساخت آن انجام شده است.
«ناجی اوبا» طی اظهاراتی درون این باره گفت: ما و یـا کارشناسان جواهرات تاکنون نتوانسته ایم قیمتی واقعی به منظور «تسبیح الرحمن» تعیین کنیم زیرا این تسبیح علاوه بر ارزش نقدی و مالی آن، دارای ارزش معنوی بالایی نیز است. تنـها سنگ های قیمتی کـه در آن بـه کار رفته بیش از نیم مـیلیون دلار هزینـه درون بر داشته است.
تیپ‌شناسی رجال سیـاسی درون ایران پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و شاید به منظور بسیـاری از افراد خارجی کـه تازه وارد ایران مـیشوند، آشنایی با این موضوع کمـی زمان لازم داشته باشد.
[تسبیح :از تسبیح سیـاسیون ایران که تا تاریخچه و گرانترین تسبیح ... مراحل درست دانه های تسبیح با منجوق]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Tue, 26 Jun 2018 00:09:00 +0000